DE OORSPRONG VAN DE KERSTGROEP

De kerststal zoals wij die kennen heeft zijn oorsprong bij Franciscus van Assisi (1181 – 1226) Deze monnik, die wij kennen van zijn liefde voor dieren was helemaal vol van de verhalen rondom de geboorte van Christus. Hij trok zich het lot en de omstandigheden waarin Jezus is geboren erg aan en vertelde hier keer op keer over tegen eenieder die het maar wilde horen.
Omdat Franciscus vond dat zijn tijdgenoten weinig oog hadden voor de menselijke kant in het verhaal van de geboorte van Jezus besloot hij het visueel te maken. Hij hoopte dat de mensen zo een voorbeeld aan Jezus zouden nemen en ook sober en nederig door het leven zouden gaan.
Franciscus liet in 1223 een stal bouwen middenin de bossen van Greccio. Hij zorgde ervoor dat er een os en een ezel kwamen en vroeg een boer uit het dorp om Jozef uit te beelden, een boerin zou voor Maria staan en hij legde een klein kind in een voerbak. Hij maakte iets wat we nu een levende kerststal noemen.
Kerstnacht droeg hij daar de H. Mis op, het hele dorp kwam kijken en iedereen was diep onder de indruk. Het gevolg was dat de mensen meer en meer met kerst het geboorteverhaal op deze manier ook in huiselijke kring uitgebeeld wilden hebben. Ze sneden hun beeldjes van hout of ze boetseerden ze van klei en zo heeft de huidige kerststal vorm gekregen.

TRADITIE, SYMBOLIEK EN KLEUREN

De beelden hebben allemaal hun eigen traditionele kleuren maar vele variaties in tinten komen voor.
De beschrijving van de kleuren is aan de hand van de vele beeldengroepen die ik de afgelopen jaren heb mogen restaureren.

	Het KINDJE JEZUS: Heeft altijd een wit kleed aan. Het ligt of vast in een kribje of het kindje is een los beeldje dat neergelegd kan worden in een houten voerbakje, gevuld met wat hooi. Vele gezinnen kenden de traditie dat het kindje pas kerstavond in het kribje werd gelegd. Het kindje heeft niet de uitstraling een pasgeboren baby te zijn. Het kijkt al heel wijs en oud de wereld in met uitgestoken armen.
	JOZEF: Heeft een bruine mantel aan en een onderkleed dat varieert van lila tot oranje of wit. Soms heeft hij een staf in zijn hand waarop ook een enkele keer een lelie te zien is. Dit symbool verwijst naar het verhaal hoe Jozef zijn Maria heeft ontmoet. Ook heeft hij wel eens een lantaarn in zijn hand. Bij grote beelden van Jozef is de lelie vaker te zien.
	MARIA: Wordt in de westerse kunst afgebeeld met een blauwe mantel en een witte hoofddoek. Wit is de kleur van het licht. Het wijst ook naar onschuld en maagdelijkheid. Blauw is de kleur van de hemel, vandaar een ‘hemels’ blauwe kleur. Blauw is net als wit de kleur die verwijst naar reinheid en zondeloosheid. Maria’s onderkleed varieert in tinten van wit naar rood, oud roze en geel. Bij de grotere beelden (Maria met het kind Jezus) is het zo dat wanneer Maria voorgesteld wordt in een blauwe mantel, dit verbeeld dat ze nog op aarde was. Maria wordt afgebeeld in een wit kleed wanneer het de voorstelling is van een verschijning. (Lourdesbeeld) De orthodoxe kerken houden vast aan de oudere traditie van roodpurper wat verwijst naar koninklijke waardigheid.
	Er zijn drie HERDERS: bij de beeldengroepen. De Herders symboliseren de gelovige mensheid. Ze variëren net als de koningen in leeftijd. Een oudere herder knielt meestal. Daarnaast is er vaak een jonge herder en een herder van middelbare leeftijd. Die verschillende leeftijden symboliseren ook het feit dat ze van jong tot oud kwamen om Het Kind te begroeten. Vaak heeft één van de herders een schaap op zijn schouders, één heeft en muziekinstrument en soms brengt een herder brood mee.
	DE ENGEL: heeft zijn plaats boven de stal. Hij heeft een wit lint in zijn handen waarop staat ’Gloria in Excelsis Deo’ wat betekent: ‘Ere zij God in de Hoge’. De engel heeft vrijwel altijd een lichtblauw kleed aan met variaties van wit en geel tot lichtgroen. In de praktijk is het zo dat in de groep de engel het kwetsbaarst is. Misschien komt het door het feit dat dit beeld aan een spijkertje in de nok van de stal moet worden gehangen maar veelal is de neus of zijn de vleugels van de engeltjes beschadigd.
	DE OS EN DE EZEL: In onze verhalen houden de dieren het kindje warm. De profeet Jesaja is van belang geweest voor de aanwezigheid van de os en de ezel. Jesaja spreekt in zijn boek zijn teleurstelling uit over het gedrag van de mensen [1:3] en vergelijkt het gedrag met dat van de beesten. Dieren hebben goed door wie er voor hen zorgt, wie het baasje is. De mensen echter leven er maar op los. De ezel symboliseert de wijsheid. Het is zoals het spreekwoord zegt: een ezel stoot zich in het gemeen, geen twee keer aan dezelfde steen! De os weet wie zijn meester is en hij staat voor de wil om wat zijn meester zegt te ondergaan. Al deze eigenschappen kom je bij Jezus tegen. Hij is de wijsheid, Hij kent zijn Meester en hij heeft de wil om wat zijn Meester zegt te ondergaan. Os en ezel, in de taal van de joden is dat: sjoor we moor. Het meervoud daarvan is: sjoriem we chamoriem: schorriemorrie, ossen en ezels. Jezus is geboren tussen het schorriemorrie en hij zal ook sterven tussen het schorriemorrie, gehangen tussen 2 rovers sterft hij aan het kruis.
	SCHAPEN EN HOND: In de meeste gevallen is er een hondje bij om de schapen in toom te houden. Soms kom je ook een zwart schaapje tegen. Een schitterend symbool: ook het zwarte schaap is welkom in de stal! Regelmatig hoorde ik van mensen dat zij vroeger een 'grazend schaap' op een spiegeltje plaatsten. Het lijkt dan net of het schaap aan het drinken is.
	KAMEEL EN KAMELENDRIJVER: In de meeste gevallen is het een dromedaris die de koningen bij zich hebben. In slechts enkele gevallen zijn de twee bulten zichtbaar waarbij je terecht van een kameel kunt spreken! De kameel heeft in de meeste gevallen een groot rood kleed over zich heen. De kameel of dromedaris heeft een oppasser, de kamelendrijver. Hij wordt door veel mensen vaak aangezien als een vierde zwarte koning.
	DRIE KONINGEN. De koningen of wijzen symboliseren het heidendom. Met de verschillende namen en huidskleuren van de 3 koningen of wijzen wordt bedoeld dat ze uit alle windstreken van de wereld kwamen. De verschillende leeftijden van de wijzen wil zeggen dat alle mensen, jong en oud het kind kwamen begroeten.
MELCHIOR	Vertegenwoordigt Europa. Hij is de oude koning met grijs haar en een baard en heeft goud bij zich. Het goud staat voor het koningschap van Jezus.Meestal is hij de knielende koning gekleed in een paars tot donkerrood gekleurde mantel.
BALTHASAR	Vertegenwoordigt Azië, is van middelbare leeftijd en hij offert mirre. Mirre wordt gebruikt voor het balsemen van lijken. Mirre verwijst naar het sterven van Jezus. Zijn kleding is vaak een geel onderkleed met daaroverheen een rode mantel.
CASPAR	Vertegenwoordigt het werelddeel Afrika en brengt wierook mee. Wierook symboliseert het Goddelijke van Jezus. De mantel van de zwarte koning kan variëren van geel naar oranje. Zijn onderkleed van helder blauw tot helder groen. Ook lila tinten worden regelmatig gebruikt.

In vele gezinnen liet men de koningen ‘wandelen’ gedurende de decembermaand. Ze kregen een plekje in de vensterbank en werden van tijd tot tijd verplaatst. Ze bereikten de stal op het feest van Driekoningen. (6 januari). Men plaatst de koningen ook wel aan de oostkant van de stal, immers, zij kwamen uit het oosten....
Het feest van Driekoningen wordt op verschillende wijze gevierd. In sommige streken gaan kinderen verkleed en zingend langs de deuren. Of er wordt een cake met een witte boon gebakken. Wie het stukje cake waar de boon in zit op zijn schoteltje heeft mag de koning zijn.
Meestal werd de kerstgroep ook pas na drie koningen opgeruimd.


MERKTEKENS IN BEELDEN.
In oude groepen en beelden zijn vaak letters waar te nemen die verwijzen naar de fabriek waar de beelden van afkomstig zijn. Heel veel is er bij mijn weten niet over bekend.
De summiere informatie die ik over merktekens heb geef ik hier weer:

AS	Alfons Swinkels	St. Oedenrod	1905-1960
ASV	A.Spoor	Venlo
BFG	Beeldenfabriek Geuljans	Venlo
FPV	Frans Peeters	Venlo
GEBO	Gebr. Bolsius	Schijndel	1940 - ± 1950
Gebr.v.P	Gebroeders van Paridon	Amsterdam
GLV	G. Linssen	Venlo	1887 -
J.J.	J. Jacquart	Brugge
JHV	J. Heintges	Venlo	1913 -
L.V.B.	?		1937 -
LDV	Linsen en Derkx	Venlo
LV	Lumen	Venlo
SSS	Servaas Schreurs	s' Hertogenbosch
SSS.Novita	Servaas Schreurs	s' Hertogenbosch
Novita	Servaas Schreurs	s' Hertogenbosch
St.Josef	firma St. Joseph	Venlo
St.Jos.V.	firma St. Joseph	Venlo
TUB	Timmermans, Uebelacker en Boon	Geertruidenberg

KerstmisOnline.nl heeft toesteming gekregen om deze tekst te gebruiken.

BRON en LEUKE KERSTBEELDEN: kerstbeelden.nl